Wonder Woman – feministka, lesbijka, czy propagatorka BDSM? O wpływie superbohaterki na kulturę masową

„W uniwersum DC Comics uważa się ją za ideał, wzór do naśladowania, była już ikoną feminizmu uosabiającą mądrość, niezależność i asertywność niezbędne do pogrzebania patriarchatu. A także niezwyciężoną wojowniczką, a jednocześnie pacyfistyczną ambasadorką Amazonek.” Przez kogo i z jakim zamiarem została stworzona Wonder Woman? Kim stała się jej postać obecnie?

Wonder Woman lub Diana z Themysciry to fikcyjna postać, superbohaterka znana z serii komiksów wydawanych przez DC Comics. Wonder Woman gościła również w różnych serialach i filmach animowanych, serialach telewizyjnych i grach komputerowych osadzonych w uniwersum. Twórcami postaci byli psycholog William Moulton Marston oraz rysownik Harry G. Peter. Komiks przedstawiający przygody superbohaterki ukazał się po raz pierwszy w grudniu 1941 roku. 

Kobieca wersja Supermana? Ikona feminizmu? Próba normalizowania nie do końca „tradycyjnych” upodobań autora? A może dobrze sprzedający się produkt, którego obecnie użyto do promowania ideologii?

Uwydatnia to także tendencję, którą widzimy w innych rejonach popkultury, gdzie dostrzegamy odpływ czytelników i widzów zmęczonych zasilającymi się akcentami politycznej poprawności, sprawiającymi poczucie obcowania z narzucającą się propagandą, a nie z elementami przemyślanej narracji fabularnej, mającej koniec końców stanowić rozrywkę (…) – podkreślał autor youtubowego programu „Wojna Idei”.

Sprawdźmy skąd się wzięła i kim stała się postać Wonder Woman.

Twórca i jego wizja

Dr William Moulton Marston był znanym na całym świecie psychologiem, powszechnie uznawanym za wynalazcę testu poligraficznego, który mierzy zmiany ciśnienia krwi, aby sprawdzić, czy ktoś kłamie.

William Marston ożenił się z prawniczką Elizabeth Holloway, ale w 1925 roku zakochał się w młodej Olive Byrne, studentce Tufts University, którą spotkał na swoich wykładach psychologii.

Bynajmniej nie przerodziło się to w romans kończący małżeństwo. Obie kobiety w życiu Williama były bardzo świadome siebie nawzajem. Olive Byrne wprowadziła się do domu Marstonów i żyła z nimi w poliamorycznym związku przez dziesięciolecia. Każda z kobiet urodziła Williamowi dwoje dzieci.

Powszechnie uważa się, że właśnie te dwie kobiety Williama zainspirowały postać Wonder Woman. Olive Byrne jest uważana za wizualną inspirację Wonder Women,  a u bohaterki komiksów pojawiły się również bransoletki noszone przez Olivię. Sam pomysł stworzenia kobiecego superbohatera przypisuje się jednak Elizabeth, kobiecie gruntownie wykształconej, która podobnie jak jej mąż posiadała tytuły naukowe z prawa i psychologii i która przez pewien czas utrzymywała rodzinę.

Nawet dziewczynki nie chcą być dziewczynkami tak długo, jak długo kobiecemu archetypowi, który mamy, brakuje siły, mocy i władzy. Nie chcąc być dziewczynkami, nie chcą być czułe, uległe, miłujące pokój, jak dobre kobiety. Silne cechy kobiet stały się pogardzane z powodu ich słabości. Oczywistym remedium jest stworzenie kobiecej postaci z całą siłą Supermana plus całym powabem dobrej i pięknej kobiety – mówił Marston o pobudkach, które doprowadziły go do stworzenia postaci superbogaterki.

William Marston szczególnie upodobał sobie estetykę łudząco przypominającą BDSM lub sado-masochizm. Wielu przypuszcza, że było to przełożenie na twórczość jego własnych upodobań w sferze seksualnej oraz praktyk, jakie miały miejsce w jego własnej sypialni.

Trudno jest spojrzeć na pracę Marstona bez zauważenia tych wpływów, od sposobu, w jaki Wonder Woman biczuje lub wiąże swoich wrogów, po sposób, w jaki sama jest wiązana lub torturowana w prawie każdym numerze komiksu. W rzeczywistości autor wysyłał szczegółowe opisy dla rysowników, jak powinna wyglądać skrępowana superbohaterka.

Wonder Woman zaspokaja podświadome, misternie zakamuflowane pragnienie mężczyzn, aby być opanowanym przez kobietę, która ich kocha – tłumaczył William Marston.

Komiks spotkał się oczywiście z krytyką. Zwracano uwagę, że postać Wonder Women jest skąpo ubrana, podkreślano, że są to sadystyczne obrazy. Ta krytyka i zaniepokojenie seksualnym wymiarem komiksu, które trafiały do wydawcy Gainesa były przekazywane autorowi. 

To, mój drogi przyjacielu, jest jedyny naprawdę wielki wkład mojej serii o Wonder Woman w moralną edukację młodzieży. Jedyną nadzieją na pokój jest nauczenie ludzi, którzy są pełni werwy i nieokiełznanej siły, by czerpali radość z bycia związanymi – odpowiedział autor komiksów na zarzuty. 

Ikona feminizmu

Szczerze mówiąc, Wonder Woman to psychologiczna propaganda dla nowego typu kobiety, która, jak sądzę, powinna rządzić światem – ostatecznie przyznał sam autor.

Ikona feministek Gloria Steinem, założycielka magazynu Ms., urażona faktem, że najsłynniejsza kobieca superbohaterka została zdeprecjonowana do roli opętanej chłopakiem damy w opałach, umieściła Wonder Woman (w kostiumie) na okładce pierwszego numeru swojego czasopisma.

Wonder Woman symbolizuje wiele z wartości kultury kobiecej, które feministki próbują teraz wprowadzić do głównego nurtu: siłę i samowystarczalność kobiet; siostrzeństwo i wzajemne wsparcie między kobietami; pokój i szacunek dla ludzkiego życia; zmniejszenie zarówno „męskiej” agresji, jak i przekonania, że przemoc jest jedynym sposobem rozwiązywania konfliktów – pisała wtedy Steinem.

Z czasem jednak Wonder Woman pozostawiła te pierwotne ideały feministek, których poglądy i postawy również ewoluowały. 

W 1972 r., zaledwie kilka miesięcy po przełomowej decyzji Sądu Najwyższego USA w sprawie Roe kontra Wade, która otworzyła drzwi do legalizacji aborcji w całym kraju, autor science fiction Samuel R. Delany zaplanował dla magazynu Ms. historię, której kulminacją była Wonder Woman ubrana w pełen strój i chroniąca klinikę aborcyjną. Jednak Steinem nie pochwalała tego, że bohaterka komiksów nie ma kostiumu i kontrowersyjna linia fabularna nigdy się nie ujrzała światła dziennego.

Zawłaszczona też przez ideologię

Najwcześniejsze prace Williama Marstona były znane z tego, że zawierały przewrotne „niewolnicze i lesbijskie” podteksty. Jednym ze słynnych powiedzonek Wonder Woman było „Suffering Sappho”, co jest bezpośrednim odniesieniem do kobiecego homoseksualizmu.

Po śmierci Marstona w 1947 roku, DC Comics postanowiło odejść od pierwotnego zamysłu autora. Wonder Woman stała się więc bardziej „tradycyjnym” superbohaterem. Jednak w nowym wydaniu tytułu w 1987 roku, pod redakcją Karen Berger oraz z Georgem Perezem u steru komiksu, pociąg dla tej samej płci przez Wonder Woman i Amazonki było więcej niż zasugerowane.

Trzy lata później pojawia się linia fabularna przedstawiająca wymianę kulturową pomiędzy wyznaczonymi przywódcami z „Man’s World”. Gościnny unitariański pastor, wielebny Cantwell, pyta amazonkę Mnemosyne: „Czy nie tęsknicie za tym, co Bóg przeznaczył dla dwóch płci?”, na co Mnemosyne odpowiada:

Niektóre tak. Zaprzysięgły się Artemidzie, dziewiczej łowczyni i Atenie czystej wojowniczce. Inne wybierają drogę Narcyza. Ale większość z nas znajduje satysfakcję w sobie nawzajem – trzy tysiące lat to mnóstwo czasu, czcigodny panie.

W jednym z numerów wydanym w 2016 roku Wonder Woman bierze udział w ceremonii zawarcia związku między dwiema kobietami, nazywanego „małżeństwem”.

Mój kraj to same kobiety. Dla nas, to nie jest „gay marriage”. To po prostu małżeństwo – mówi postać do Supermana. 

O superbohaterce często mówi się, że jest queer, biseksualna albo, że ona i inna Amazonka żywiły do siebie odwzajemnione uczucia.

Jest kobietą, która kocha ludzi za to, kim są. Może być biseksualna. Kocha ludzi za ich serca. Pochodząc ze społeczeństwa, które było zaludnione tylko przez kobiety, „lesbijka” w oczach [świata] dla nich mogła być „hetero” – powiedziała najnowsza odtwórczyni roli superbohaterki, Gal Gadot.

Pisarz komiksowy Greg Rucka stwierdził, że w jego opinii Wonder Woman musi być queer i oczywiście mieć relacje z osobami tej samej płci na wyspie otoczonej pięknymi kobietami. Rucka zaskoczony falą negatywnych komentarzy od fanów odpowiedział krytykom, że „konsensualny seks z kobietami jest tak samo ważny dla Wonder Woman jak Prawda jest [ważna] dla Supermana”.

Kim dziś stała się Wonder Woman?

21 października 2016 roku, w 75. rocznicę pierwszego pojawienia się postaci, Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła Wonder Woman „Honorowym Ambasadorem ONZ na rzecz Wzmocnienia Kobiet i Dziewcząt” (UN Honorary Ambassador for the Empowerment of Women and Girls). 

Decyzja ta spotkała się z protestami pracowników ONZ, którzy w petycji do Sekretarza Generalnego ONZ stwierdzili, że postać służy uprzedmiotowieniu kobiety. W petycji stwierdzono również, że to „niepokojące, iż ONZ rozważa wykorzystanie postaci z jawnie seksualizowanego obrazu”. W rezultacie, superbohaterka została pozbawiona odznaczenia po zaledwie dwóch miesiącach.

Tak, ona jest jakby naga przez większość czasu, ale to nie jest w takim stopniu uprzedmiotowienie, jest resetem kulturowym: posiadanie ud, rzeczywistych ud, którymi można kopać rzeczy, a nie ud, które wyglądają jak ramiona jest aktem feministycznym. Cały mit Diany, kobiety chroniącej świat przed męską przemocą nie za wykorzystaniem wychowania, ale za pomocą lepszej przemocy jest aktem feministycznym (…). Kobieta, która jest niemieckim chemikiem i próbuje zniszczyć ludzi (w postaci Dr Poison, prototyp dra Mengele, zanim jeszcze istniał nazizm) może być najbardziej feministycznym aktem ze wszystkich – napisała Zoe Williams w The Guardian.

W swojej długiej historii postać Wonder Woman reprezentowała różne wartości, a jej sława i rozpoznawalność były przywłaszczane dla forsowania rozmaitych ideologii. Taką transformację „osobowości” superbohaterki trafnie komentuje autor kanału „Wojna Idei” na portalu YouTube.

Jednak w praktyce [to] potrafi przybierać formę afiszowania się hasłami, mającymi marketingowo poszerzać grupę odbiorców, które jednak odrzucają stałych czytelników, pragnących jedynie kontaktów z dobrze opowiedzianą historią, a nie agitacji progresywnego światopoglądu.

 

AM/BBC.co.uk, Wikipedia.org, YouTube.com/WojnaIdei (za: „The Secret History of Wonder Woman”, Jill Lepore)