Wielka Sobota: nie tylko „święconka”

Wielka Sobota to przede wszystkim dzień adorowania złożonego w grobie Chrystusa. To dzień wielkiej ciszy i oczekiwania. Wierni nawiedzają kościół, by pomodlić się przy Grobie Pańskim. Dzień ten wypełniony jest niezwykle wymownymi gestami i obrzędami.

W ciągu dnia udamy się dziś do kościoła na tradycyjną “święconkę”, czyli poświęcenie pokarmów, które będziemy spożywali przy świątecznym stole. W średniowieczu święcenie pokarmów stało się jedną z ważniejszych ceremonii misterium paschalnego. W Polsce zwyczaj ten pojawił się dosyć późno, bo dopiero ok. XIII w. (najstarsze benedykcje znajdują się w Mszale gnieźnieńskim z 1300 r.), ale przetrwał najdłużej.

Afirmacja życia

Znaczenie i sens tego zwyczaju pięknie opisuje Zofia Kossak w książce “Rok polski. Obyczaj i wiara” (Warszawa 1958) :

“Święcone” to piękna tradycja. Cóż stąd, że niegdyś pogańska? Wszystko, co poprzedzało chrześcijaństwo, było przeczuciem lub oczekiwaniem. Przez święcenie pokarmów Kościół błogosławi byt doczesny, podkreśla dostojność ciała, które dziś właśnie osiągnęło nieśmiertelność. Jedzenie stanowi afirmację życia. Chrystus Pan po Zmartwychwstaniu jadł miód i rybę, by przekonać uczniów, że jest żywym człowiekiem, nie zjawą. Przez święcenie pokarmów Kościół błogosławi byt doczesny, podkreśla dostojność ciała, które dziś osiągnęło nieśmiertelność. Jedzenie stanowi afirmację życia.

DO ODSŁUCHANIA: Wielki Tydzień. Każdy dzień ma znaczenie: https://t.co/nMMUYIJro1 pic.twitter.com/1ZhYrCMUJl

— Radio Niepokalanów (@Rd_Niepokalanow) April 3, 2023

A oto podstawowy skład tradycyjnego koszyczka wielkanocnego (“kanoniczna siódemka”) i jego symbolika:

1. Baranek – znak Chrystusa Zmartwychwstałego, uosabia triumf życia nad śmiercią;
2. Jajko – „naturalny” symbol prapoczątku i nowego, odradzającego się cyklicznie wiosną życia, triumfu życia nad śmiercią, a także oznaka płodności;
3. Chleb – symbolizuje Ciało Chrystusa. Jest pokarmem niezbędnym do życia, dlatego jest symbolem godności człowieka, dostatku, obfitości i sytości;
4. Sól – minerał, bez którego nie ma życia; dzięki swoim właściwościom konserwującym chroni pokarmy przed zepsuciem. Symbolizuje oczyszczenie i prawdę, stałość życia duchowego, harmonię między Bogiem i człowiekiem;
5. Chrzan – w tradycji ludowej znamionuje tężyznę fizyczną, krzepę i witalność. Jest znakiem pokonania goryczy męki Zbawiciela, symbolizuje zwycięstwo nad żalem, jaki towarzyszył męce Jezusa;
6. Wędlina – nawiązanie do baranka, którego Izraelici zabijali i spożywali w gronie rodziny w święto Paschy;
7. Wielkanocna baba – potwierdza umiejętności i zaradność gospodyni, oznacza także powodzenie i dostatek. Słodkie ciasto to również symbol nieukształtowanej materii przemienionej w formę doskonałą. 

Wigilia Paschalna

Ale to nie wokół święconki koncentrujemy się dzisiejszego dnia.

W Wielką Sobotę, zwykle po zachodzie słońca, rozpoczynają się już obchody Zmartwychwstania Pańskiego. Początek Liturgii Wigilii Paschalnej – liturgia światła – ma miejsce przy ognisku rozpalonym obok kościoła. Kapłan błogosławi ogień, od którego zapalany jest paschał – symbol Jezusa Chrystusa. Następnie od paschału, który wnosi się uroczyście do ciemnego kościoła, wierni zapalają swoje świece.

Zofia Kossak opisując poświęcenie ognia wskazuje jak ten obrzęd wpisywał się w dawne polskie zwyczaje:

Ksiądz święcił rano wodę w chrzcielnicy, rozganiając ją na krzyż. Teraz święci ogień – wiecznego przyjaciela człowieka, bez którego skapiałoby życie na ziemi. Z żadnego komina nie snuje się dym, wygaszone paleniska, bo ogień trzeba zapalić na nowo nowym poświęconym płomieniem, przyniesionym z Kościoła. Trzymając garść trzasek smolnych za pazuchą chłopaki biegną z ogniem święconym do chaty… . A tak wszystko staje się nowe na jutrzejszą niedzielę: ogień i woda, chaty i jadło i serca obmyte żalem…. 

Wielka Sobota

W ostatni dzień Wielkiego Tygodnia wspominamy spoczynek Jezusa w grobie i zstąpienie od otchłani, a zarazem oczekujemy już Zmartwychwstania. Ze smutku przechodzimy w radość. Obrzędy wieńczone są uroczystą Mszą paschalną odnoszącą się do nocy Zmartwychwstania. pic.twitter.com/LzrKe1JLqR

— ⏚ KontraŚwiat (@kontraswiat) April 6, 2023

Zwieńczeniem obrzędu liturgii światła jest „Exultet”, czyli Orędzie Wielkanocne.  Jego początek brzmi: „Weselcie się już zastępy Aniołów w niebie! Weselcie się słudzy Boga! Niech zabrzmią dzwony głoszące zbawienie, gdy Król tak wielki odnosi zwycięstwo!”.

Liturgia słowa podczas Wigilii Paschalnej jest bardzo bogata, dłuższa niż zwykle (może być nawet 7 czytań ze Starego Testamentu, ponadto List św. Pawła do Rzymian i Ewangelia). Tej nocy ponownie zabrzmi radosny śpiew „Chwała na wysokości Bogu”, po którym zapala się światła, grają organy i biją dzwony na znak radości ze Zmartwychwstania Pańskiego. Powraca także uroczysty śpiew „Alleluja”.

Ważną częścią Wigilii Paschalnej jest liturgia chrzcielna. Obejmuje Litanię do Wszystkich Świętych, błogosławieństwo wody chrzcielnej, chrzest (jeśli są kandydaci) i odnowienie przyrzeczeń chrztu przez wszystkich uczestników liturgii.

Wigilia Paschalna kończy się Eucharystią a w wielu parafiach także procesją rezurekcyjną (która może odbywać się także o świcie w niedzielny poranek). Kościół ogłasza światu, że Chrystus zmartwychwstał i zwyciężył śmierć. 

MZ/wiara.pl, diecezja.rzeszow.pl, ethnomuseum.pl