Czy Polki chcą mieć dzieci? O tym mówią najnowsze wyniki badań CBOS

Prognozy demograficzne w naszym kraju już od lat nie napawają nadzieją. W Polsce od 1990 r. wielkość współczynnika dzietności nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń. Analiza komunikatu z badań CBOS “Postawy prokreacyjne kobiet” z drugiej połowy 2022 r. pozwala zauważyć ważne prawidłowości.

Odsetek kobiet planujących potomstwo spada naturalnie wraz z wiekiem. Plany prokreacyjne w niedalekiej przyszłości deklarują przede wszystkim kobiety w wieku 30-34 lata (31%) oraz w wieku 25-29 lat (27%).

Z analiz danych wynika, że w stosunku do roku 2017 bardzo wyraźnie wzrósł odsetek kobiet bezdzietnych w wieku 18–45 lat w ogóle nieplanujących potomstwa (z 22% do 42%). Widoczny jest zwłaszcza spadek odsetka planujących potomstwo wśród młodszych respondentek, w wieku 18–24 lata oraz 25–29 lat.       

W ciągu pięciu lat, jakie upłynęły od poprzedniego badania, zmniejszył się udział kobiet w wieku 18–45 lat planujących potomstwo zarówno w najbliższych latach, jak i w bardziej odległej perspektywie, co po części można tłumaczyć zmianami demograficznymi, jakie nastąpiły w tym czasie – czytamy w komunikacie CBOS.

Jak pokazują szczegółowe dane, zaledwie 17% kobiet w wieku 18–45 lat planuje potomstwo w ciągu najbliższych 3–4 lat, dalsze 15% – w bardziej odległej perspektywie, a ponad dwie trzecie nie ma takich zamierzeń (68%). W porównaniu z rokiem 2017 udział kobiet w wieku 18–45 lat planujących potomstwo spadł z 41% do 32%, a deklarujących zamierzenia prokreacyjne w perspektywie 3–4 lat zmniejszył się z 25% do 17%. 

Spadek ten wyjaśniają po części zmiany demograficzne, które nastąpiły w tym czasie. W stosunku bowiem do roku 2017 w analizowanej grupie relatywnie spadł odsetek kobiet młodszych, do 34 roku życia, a wzrósł starszych, w wieku 35–39 lat, a przede wszystkim tych w wieku 40–45 lat. Obecnie średnia wieku kobiet planujących pierwsze dziecko w nieodległej przyszłości wynosi 30 lat (mediana – 29), drugie – 30 lat (mediana – 31), a trzecie i kolejne dziecko – 33 lata (mediana – 33). W stosunku do roku 2017 wartości te przesunęły się o mniej więcej 1–2 lata.

Jednak to nie tylko wiek wpływa na plany prokreacyjne. Z badań CBOS wynika, że znaczenie ma również liczba już posiadanych dzieci. O powiększeniu rodziny myślą najczęściej kobiety bezdzietne (58%), oraz mające jedno dziecko (33%). Mamy dwójki lub większej liczby dzieci znacznie rzadziej planują powiększanie rodziny (7%).

Jeśli chodzi zaś o perspektywę czasową, w nieodległej przyszłości potomstwo planuje praktycznie tyle samo kobiet bezdzietnych (25%) co mających jedno dziecko (24%). Wśród posiadających więcej dzieci odsetki te są zdecydowanie niższe (w przypadku dwójki dzieci – 4%, a trójki lub więcej – 7%).

Zamiar posiadania dzieci najczęściej deklarują respondentki bezdzietne poniżej 30 roku życia (67%), a niewiele rzadziej kobiety do 35 roku życia mające jedno dziecko (64%). pic.twitter.com/5aytQLrRun

— CBOS (@CBOS_Info) January 11, 2023

Okazuje się, że na plany prokreacyjne wśród kobiet, które mają już potomstwo, wpływ ma również wiek dzieci już narodzonych. Pragnienie kolejnego dziecka częściej deklarują respondentki mające dzieci do 4 roku życia (28%). Natomiast wśród ankietowanych, których najmłodsze dzieci mają 5 lat lub więcej, plany prokreacyjne są już sporadyczne (3%).

Mając na uwadze inne czynniki społeczno-demograficzne, zauważa się, że w nieodległej perspektywie potomstwo częściej planują kobiety z wykształceniem wyższym (22%), zamieszkujące większe, ponad półmilionowe miasta (23%), uzyskujące dochody wynoszące na osobę co najmniej 2000 zł (23%–29%).

Co istotne, warunkiem zwiększającym szanse na decyzję o (kolejnym) dziecku jest pozostawanie w związku formalnym bądź nieformalnym. Szansą są w takiej sytuacji aż czterokrotnie większe w stosunku do pozostałych.

Planom prokreacyjnym sprzyja również gotowość do zaangażowania w opiekę nad dzieckiem najbliższego otoczenia – ojca dziecka, rodziców, teściów oraz innych członków rodziny i osób spoza rodziny.

Warto przypomnieć, że współczynnik dzietności, aby gwarantować zastępowalność pokoleń powinien kształtować się na poziomie 2,1–2,15. Oznacza to, że na 100 kobiet w wieku 15–49 lat przypada średnio 210–215 dzieci. W 2021 roku na 100 kobiet w tym wieku przypadało około 133 dzieci.

MZ/CBOS